De energiecrisis heeft de afgelopen jaren voor heel wat commotie gezorgd en veel Belgen pasten hun verwarmingsgedrag aan. Maar waar staat de Belg vandaag? Blijft hij/zij nadenken over duurzame oplossingen? Is het Belgisch woningpark klaar voor de energietransitie? En welke rol speelt de warmtepomp in dit verhaal? Voor het tweede jaar op rij heeft Daikin via iVox een Nationaal Verwarmingsonderzoek afgenomen bij de Belgische woningeigenaars. Luc De Smet van Daikin, Tom Defruyt van Eneco, Vincent Vancaeyzeele van Techlink en Sam Hamels van UGent gingen hier dieper op in tijdens een panelgesprek. Dit resulteerde in enkele opvallende conclusies:
- 1 op 2 Belgen kan zonder grote werken hun woning verwarmen met warmtepomp maar is zich er niet van bewust
- Bijna 1 op 2 (44,4%) geeft aan dat ze niet op de hoogte zijn van wat de eisen en vereisten zijn op het vlak van duurzaam bouwen en verbouwen
- Van de ondervraagden die twijfelen om van verwarmingsinstallatie te veranderen geeft 28% aan dat dit te duur zou zijn, dat men niet veel weet over de warmtepomp (28%) of men hier nog niet heeft over nagedacht.
- 6 op de 10 Belgen geeft aan dat ze denken dat de overgang naar hernieuwbare energie nog gaat versnellen.
- Bewustmaking en begeleiding vanuit overheid, sector en media zijn nodig voor duurzame energietransitie
- Vlaams minister van Energie Zuhal Demir: “Dit onderzoek toont het belang van ontzorgen en begeleiden bij renovaties”
Is het Belgisch woningpark klaar voor de warmtepomp?
Het onderzoek toonde aan dat ongeveer één op twee huizen geschikt is voor een warmtepomp, vooral bij elektrische verwarming (95%) en in mindere mate bij stookolieverwarming (1 op 3) maar ook voor wie momenteel nog met een gasketel verwarmt, de meerderheid van de ondervraagden.
Luc De Smet, Director Strategy & Innovation bij Daikin verduidelijkt: “Ondanks dat 1 op de 4 geïnstalleerde toestellen voor centrale verwarming reeds een warmtepomp is, twijfelt de gemiddelde Belg nog of de eigen woning geschikt is voor een warmtepomp1. Wanneer we gaan kijken naar de woningoppervlakte, het ingeschatte energieverbruik en de aangegeven isolatiegraad van de woning, zien we in onze resultaten dat ongeveer 1 op 2 woningen en klaar is”.
Van diegenen die hoofdzakelijk op gas verwarmt, geeft de meerderheid echter aan niet te weten wat hun energieverbruik is voor verwarming. 52% van wie het wel weet, verbruikt minder dan 10.000kWh per jaar. “We moeten steeds opletten met zelf-gerapporteerde gegevens. De werkelijke gebruiken zullen volgens mij een beetje hoger liggen”, nuanceert Sam Hamels, Energy Economics Researcher bij UGent.
Tom Defruyt, Innovation & VAS (Value Added Services) Manager bij Eneco geeft meer tekst en uitleg: “Als we kijken naar de verbruiksdata van de Eneco-klanten, dan zien we inderdaad dat die grotendeels in lijn liggen met de resultaten van de enquête. Grofweg de helft van onze klanten heeft een gasverbruik voor verwarming van minder dan 15.000 kWh. We maken hier een opdeling tussen gasverbruik voor verwarming en warm water, wat niet onbelangrijk is. De warmtevraag goed inschatten is een belangrijke eerste stap in de omschakeling naar een warmtepomp.”
Met een warmtepomp vermindert de hoeveelheid gebruikte primaire energie. Om economisch rendabel te investeren in een warmtepomp, moet er rekening gehouden worden met het aangegeven verbruik, de oppervlakte van de woning en de isolatiekwaliteit. Ook de studie van VITO toont aan dat bij de huidige energieprijzen een warmtepomp rendabel is bij woningen met een warmtevraag beperkt tot 70W/m², bij kleinere woningen is dat zelfs 100W/m² 2.
Energiebewustzijn en begeleiding zijn cruciaal voor transitie
Terwijl de resultaten laten zien dat veel Belgen niet altijd hun energieverbruik voor verwarming kennen, geeft toch 59% aan te willen investeren om hun woning energieperformant te maken en houden. “De energetische renovatie staat op de derde plaats na de keuken en de badkamer, ondanks het feit dat de kost van een warmtepompinstallatie lager uitvalt dan die van een keuken- of badkamerrenovatie en de woning bovendien futureproof maakt ”, stelt Luc De Smet.
Ook bij Eneco sporen ze hun klanten aan groene stappen te zetten. “Tegen 2035 willen we bij Eneco samen met onze klanten klimaatneutraal zijn, zoals bepaald in ons One Planet Plan. De grootste uitdaging zit bij ons als energieleverancier in het gasverbruik. We sporen onze klanten via het One Planet Plan aan om tegen 2035 af te stappen van fossiel gas en de warmtepomp is hierin cruciaal. Zeker als we de doelstelling van Parijs willen halen en de klimaatopwarming tegengaan. Noodzakelijk en haalbaar als we nu starten met de switch naar warmtepompen”, vult Tom Defruyt aan.
Bijna 1 op 2 (44,4%) geeft aan dat ze niet op de hoogte zijn van wat de eisen en vereisten zijn op het vlak van duurzaam bouwen en verbouwen. Om hierop te kunnen antwoorden komt de installateur en/of expert duidelijk naar voren. Van de Belgische huiseigenaars die verwarmen met een warmtepomp geeft bijna 1 op 3 (28%) aan dat de installateur degene was op wiens aanraden ze dit type verwarmingsinstallatie heeft geïnstalleerd.
Vincent Vancaeyzeele, Technology & Innovation Manager bij Techlink schetst de situatie vanuit het installateursperspectief: “82% van onze aangesloten installateurs geeft aan dat ze ervaring hebben met het plaatsen van warmtepompen. Hiervan is iets meer dan 1 op 3 daar nog maar recent mee gestart (de voorbije 3 jaar). Van de installateurs die aangeven dat ze nog geen warmtepompen plaatsen geeft bijna de helft aan dat ze opleiding willen volgen om hiermee te starten. Daarnaast geven ook heel wat installateurs aan dat er ook bij hen wat onzekerheid heerst. Dit ligt in lijn met de twijfels van de eindklant. We zetten met Techlink dan ook in op het blijven informeren, vormen en ondersteunen van onze installateurs. Zo namen het voorbije jaar bijna 1.000 installateurs deel aan onze informatiesessies”.
Uit de bevraging blijkt dat er duidelijk nood is aan begeleiding en informeren. “In Vlaanderen wordt er meer geïnvesteerd in energiehuizen en energiecoaches. Het wordt een kwestie van ook die begeleiders goed op te leiden en ook tijdig te evalueren om te zien waar er nog dient bijgestuurd te worden. Want er zijn heel wat mensen die nog niet weten dat hun woning effectief warmtepompklaar is en dat men richting het einde van de levenstermijn van de ketel een installateur kan vragen om een warmtepomp te installeren”, benadrukt Luc De Smet.
Vlaams minister van Energie Zuhal Demir: “Dit onderzoek toont het belang van ontzorging en begeleiding bij renovaties. Het bewijs dat we met onze langetermijnrenovatiestrategie de juiste klemtonen leggen. Zo verhoogden we de capaciteit van de energiehuizen in Vlaanderen met een grote budgetinjectie. De financiering stijgt van 4,9 miljoen euro in 2021 naar 23,7 miljoen in 2023 en 29 miljoen euro in 2024. Tegelijk hebben we ook de MijnVerbouwBegeleiding in het leven geroepen waarmee we mensen nog beter adviseren vanaf 2024. De Vlaamse renovatiestrategie werd eerder al beoordeeld als 2de beste van Europa door een Europees Studiecentrum. We blijven continu evalueren en verbeteren waar mogelijk”.
Mythes over warmtepompen moeten doorbroken worden
Ondanks de vele voordelen van warmtepompen denkt de helft van de Belgen nog steeds dat ze alleen geschikt zijn voor nieuwbouwwoningen. Het is essentieel om deze misvattingen te weerleggen en meer bewustzijn te creëren over de mogelijkheden van warmtepompen in bestaande woningen.
“In elke transitie is er twijfel, we voelen ons vaak onzeker over het idee om op iets over te stappen waar we geen ervaring me hebben. En die twijfels worden vaak ook uitvergroot en versterkt op sociale media. Naast de media, de overheid en de fabrikanten zoals Daikin zelf, is het zeker ook aan wetenschappers zoals mezelf om in het publieke debat misvattingen te duiden en mythes te ontkrachten, zodat mensen vertrouwen hebben in logische stappen richting duurzaamheid. Zo is er voor mij toch ook een opvallend resultaat, dat ondanks alle inspanningen op dit vlak toch 1 op 2 Belgen blijft denken dat warmtepompen enkel interessant zijn voor nieuwbouw. Een volstrekte mythe. Er hebben al voldoende gezinnen hun verouderde verwarmingssysteem aangepast, nog voor die onvermijdelijke taxshift die er ooit zal moeten komen” steekt Sam Hamels, Energy Economics Researcher aan UGent, van wal.
“De transitie richting 2050 is abstract gegeven. We moeten nu, met alle actoren, al actie ondernemen en werken richting 2030. De verwarmingsinstallatie die de komende jaren geplaatst worden zullen er in 2050 nog staan. Voor de eindgebruiker is dit een directe toegevoegde waarde van zijn woning. Woningen met een slecht energielabel zijn heel wat minder waard. Bij een groot aantal gezinnen zien we al dat het besef er is gekomen dat een warmtepomp de duurzame lange termijn keuze is, dit was ook duidelijk te zien het voorbije jaar aan de stijging van de verkoop. In nieuwbouwwoningen is de warmtepomp de standaard geworden, maar ook in renovatie start de warmtepomp aan haar opmars”, vult Luc De Smet aan.
Vincent Vancaeyzeele pikt hier graag op in: “Daarnet haalde Luc het al aan. De warmtepomp is de meest energetische performante oplossing. 1 kWh elektrisch verbruik geeft 3 tot 5 kWh aan warmte in de woning, waar een verbrandingsproces maximaal 0,9 kWh aan warmte geeft voor een kWh aan energie die je in de woning steekt. Op dit moment betekent dit dan dat voor de helft van de woningen een warmtepomp in verbruik niet meer kost dan een fossiel systeem, ondanks de hoge heffingen die in België op elektriciteit liggen”.
“Die hoge heffingen op elektriciteit, dat is echt waar het schoentje knelt in België”, reageert Tom Defruyt. “Voor een goed terugbetalingstermijn op de warmtepomp moeten de elektriciteits- en gasprijzen in verhouding zijn, wat momenteel niet het geval is en dus ook niet stimuleert om over te schakelen op duurzame warmte. In onze buurlanden zien we dat de transitie sneller loopt. Er moet dus dringend werk worden gemaakt van een taxshift. De cijfers tonen dat de huizen klaar zijn. De Belg is bereid om renderende investeringen te maken, maar de overheid staat nog op de rem. Laten we de heffingen op elektriciteit verlagen of verschuiven om de energietransitie te versnellen”.
Blik op de toekomst: slimme technologieën en flexibiliteit in energieverbruik
Zowel de huiseigenaren als de sector zijn optimistisch over de toekomst van hernieuwbare energie. Zes op tien Belgen geloven dat de overgang naar hernieuwbare energie zal versnellen. 52% van de Belgen denkt dat we in de toekomst energie thuis zullen stockeren en 57% denkt dat nieuwe technologieën zoals de warmtepomp ervoor zullen zorgen dat vraag en aanbod beter op elkaar afgestemd kunnen worden. Ook de partijen rond de tafel zien voordelen in slimme technologieën.
Volgens Sam Hamels speelt de eindgebruiker het best in op elektriciteitsprijzen van uur tot uur waar de warmtepomp automatisch op inspeelt om van het laagste tarief te genieten: “Zonder iets te moeten doen, wordt de woning en het sanitair warm water verwarmd op zo’n manier dat er maximaal gebruik gemaakt wordt van de goedkoopste uren met de meeste wind en zon. Het elektriciteitsverbruik van de warmtepomp is dan niet alleen een stuk gunstiger maar ook een stuk groener. Een extra besparing die geen extra investering vergt”.
Ook Eneco biedt perspectief. “Het dynamisch tarief wordt sinds kort aangeboden in België en dit zou wel eens de tariefformule van de toekomst kunnen worden. Zeker voor wie zijn verbruik slim kan sturen, waaronder particulieren met een warmtepomp. Zo kan de eindklant zelfs zonder eigen zonnepanelen meegenieten van de meest goedkope én groene energie”, vult Tom Defruyt aan.
De verwarmingssector en energiesector zetten volop in op de energietransitie en een groenere toekomst. Alles komt neer op informeren, begeleiden en samenwerken zodat de eindklant mee stapt in het verhaal zonder twijfel of onzekerheid. De Belgische Overheid speelt hierin zeker haar rol om te sensibiliseren en de nodige hulpmiddelen aan te reiken. De Belgische woningen zijn er klaar voor, de sector is er klaar voor. Waar wachten we op?
Bekijk hier het integrale panelgesprek.